FRANCESCO REDİ (1625- 1697)

Arkadaşlar hepinize Merhaba,

Aşağıda bugün derste anlatılan Francesco Redi ile ilgili kısa bir parça ve dört soru var. Okuma parçasından ziyade çok araştırma yapmanızı, biraz farklı kaynaklardan okumalar yapmanızı istiyorum. Sorulara Çarşamba akşam 23;59 a kadar cevaplarınızı yazmanız gerekiyor. Sorulara cevap verirken yararlandığınız kaynakları (kitap, dergi, internet adresi, vb.) en alta açık bir şekilde belirtmenizi istiyorum. En az üç arkadaşınıza yorum yazmayı unutmayın.

ÇOK ÖNEMLİ NOT; 6 Mayıs Cuma günü sınıfta tartışılacak bilim insanları;
NEWTON- SALİME
OLE RÖMER- SULTAN

KANT - BÜŞRA
VOLTA -  NAZMİYE
FARADAY - İLKE
BENJAMİN FRANKLİN- İBRAHİM

KIPIR KIPIR YARATIKLAR

Ayy! Yerdeki şekerlemenin üstünü karıncalar kaplamış! Çöp kutusundaki fıstık ezmesi artığı vızır vızır kurtlarla dolmuş! Yoldaki sincap ölüsünün üstünde bir sürü sinek uçuşuyor! Bütün bu küçük yaratıklar da nereden çıktı? İnsanlar binlerce yıl bu küçük yaratıkların bazı yerlerde nasıl birden bire ortaya çıkıverdiklerini merak edip durdu. Düşünürseniz bu oldukça garip bir şey.

Kitaplığınızın arkasındaki şu şekeri ele alalım. Odada başka hiçbir yerde karınca görmüyorsunuz. Veya evin başka hiçbir bölümünde. Ama şekerin üstü karıncayla kaynıyor. Bu kadar çok karınca nasıl tek bir yerde toplanı verdi?

Bu küçük yaratıkların böyle toplanmalarına bir açıklama olarak insanlar “kendiliğinden oluşum" fikrini ortaya attılar. Kendiliğinizden bir şey yapmaya karar verdiğinizde bu kararı birden bire ve kendi başınıza alırsınız. Bir hayvan birden bire; başka hiçbir canlı hayvan işe karışmadan ortaya çıkarsa “kendiliğinden oluşum" gerçekleşmiş olur. Bu açıklamaya göre şekerdeki karıncalar şekerden, çöp kutusundaki kurtlar çöplerden, ölü sincabın çevresindeki sinekler de ölü sincaptan bir anda yaşama geçmişlerdir. İnsanlar uzun yıllar çeşitli hayvanların aniden ortaya çıkmasına kendiliğinden oluşumun neden olduğunu varsaydı. Bazı kişiler kazların ağaçlardan hayata geldiğine ve kuzuların karpuzdan çıktığına inanıyorlardı. Bazılarıysa bir su birikintisinde ki kurbağaların yağmur bulutlarından kendiliğinden oluştuklarına ve yağmurla toprağa düştüklerine inanıyorlardı.

Sonunda 1600'lü yıllarda, Van Helmont adında Belçikalı bir bilim insanı kendiliğinden oluşum modelini sınamaya karar verdi. Kirli, terli bir gömlek yığınının üstünü buğdayla kapladı ve hayvanların burada oluşup oluşmayacaklarını gözlemeye koyuldu. Oluştular! 21 gün sonra Helmont gömleklerin arasında bir sürü fare buldu. Bundan çıkardığı sonuç şu oldu: Terli gömlekler ve buğday karışımı fare doğuruyordu!

Bazı bilim insanları Van Helmont'un bu buluşuyla tarihe bir sayfa eklediği kanısındaydı. Diğer bazıları da tarihe sayfa değil, safsata eklediğini ileri sürdüler. Onun bulduğu sonuçları kanıtlamaya çalışan bilimcilerle yanıldığını kanıtlamaya çalışan bilim insanları arasında iki yüz yıl süren bir gel git savaşı başladı.

Alman bilim insanı Athanasius Kircher, aynı sonuca varan başka bir yol denedi. Bir avuç sinek ölüsünün üstüne bal döktü ve çok geçmeden ölü sineklerin üstü, uçuşan sineklerle kaplandı. Kircher bundan, ölü sineklerle balın sinek doğurduğu sonucunu çıkardı.

Ancak, İtalyan bilim insanı Francesco Redi'nin bütün bu deneyler konusunda aklını karıştıran bir şey vardı. Ölü nesnelerin gerçekten canlı hayvanların doğumuna yol açıp açmadığını görmek için ölü yılanlar, ölü güvercinler, dana pirzolaları, at eti ve kuzu yüreklerini bir araya getirdi. Ancak Helmont ve Kircher den farklı olarak Redi, küçük hayvanların girmesini önlemek için bunları kapalı bir kutuya koydu.

Redi'nin deneye eklemiş olduğu, nesneleri kutuya kapatma aşaması nedeniyle onun deneyine kontrollü deneme diyebiliriz. Kontrollü bir denemede bilim insanı problemin yalnızca bir yönünün sınanmasını güvence altına alır.

Redi, Van Helmont'un deneyinin aynı anda bir değil, iki şey sınadığı kanısındaydı: acaba bu maddelerden hayvanlar doğabilir miydi ve acaba bu hayvanlar maddelerle ilişkilendirilebilir miydi?

Redi haklıydı. İlave ettiği kontrol, farklı sonuçlara yol açtı: Ortada ne fare, ne sinek, nede kurt vardı. Görünen tek şey, gerçekte kutunun dışında içeriye girmeye çalışan sineklerdi.

“Bilimsel Gaflar Doğruya Giden Eğri Yolda Serüvenler” (Tübitak yayınları, 1999); Mahmut POLAT, (Doktora tez çalışması, 2011)

SORU 1: Yukarıda verilen parçayı dikkatlice okuyunuz. Parça içerisinde hiç olgu, genelleme, hipotez, bilimsel yasa ya da teori var mıdır? Varsa bunlarla ilgili örnekleri metin içerisinden alıntılar yaparak gösteriniz.(Örneğin seçtiğiniz bir cümlenin neden bir teori olduğunu ya da bilimsel yasa olduğunu düşündüğünüzü açıklayınız.)

SORU 2: Parçaya göre Van Helmont ve Kircher canlıların oluşumuyla ilgili görüşlerini nasıl sınamışlardır? Bu denemeler arasında herhangi bir farktan söz edilebilir mi? Her iki bilim insanının yapmış oldukları denemelerde sizce bilimsel olarak temel hata neydi? Yapılan deneyler problemin sadece bir yönünün sınanmasını ortaya koyuyor muydu?

SORU 3: Francesco Redi’nin yapmış olduğu deney hangi yönüyle Van Helmont’unkinden farklı sayılabilir? Gerek Van Helmont'un gerekse Redi’nin deneyleri göz önüne alınırsa deneyler bilim adamları için ne ifade eder? Bilginin en temel elde ediliş yolu sadece deneyler midir?

SORU 4: Parçada ki hangi cümle yeni bir bilimsel bilginin kabulünün kolaylığı ya da zorluğu hakkında size bir fikir verebilir? Sizce yeni bir bilimsel bilginin kabulü toplum tarafından nasıl karşılanmaktadır? Neden böyle düşündüğünüzü kısaca açıklayınız.