LOUIS PASTEUR (1822-1895)

Arkadaşlar hepinize Merhaba,

Aşağıda bugün derste anlatılamayan Louis Pasteur   ile ilgili bir parça ve dört soru var. Parçayı okumadan önce lütfen Francesco Redi ile ilgili yazıyı okuyunuz, Çünkü bu parça onun devamı niteliğinde. Okuma parçasından ziyade çok araştırma yapmanızı, biraz farklı kaynaklardan okumalar yapmanızı istiyorum. Sorulara Çarşamba akşam 23;59 a kadar cevaplarınızı yazmanız gerekiyor. Sorulara cevap verirken yararlandığınız kaynakları (kitap, dergi, internet adresi, vb.) en alta açık bir şekilde belirtmenizi istiyorum. En az üç arkadaşınıza yorum yazmayı unutmayın.

LOUIS PASTEUR (1822-1895)

Ancak mikroskobun bulunmasıyla bilim insanlarının kendiliğinden oluşum modeline tekrar inanmalarına yol açan bazı şeyler ortaya çıktı. Bir su damlasına mikroskopla baktıklarında bilim insanları ortalıkta yüzen binlerce kıpır kıpır, oval hayvancık gördüler. Bunlar kurbağaların iç organlarında farelerin dışkılarında da bulunuyorlardı. Bu kadar gözden uzak minicik yerlerde görüldüklerine göre ancak kendiliğinden oluşumla ortaya çıkıyor olmaları gerekirdi.

İngiliz bilim insanı John Needham bu minicik, kıpır kıpır yaratıkların gerçekten kendiliğinden oluşum sonucu ortaya çıkıp çıkmadıklarını görmeye karar verdi. Sebze suyunu, içinde bulunabilecek hayvancıkları öldürmek için ısıtarak bir deney tüpüne boşalttı ve öylece bıraktı. Az sonra Needham sebze suyunda yüzen yeni hayvancıklar gördü. Deney bir kez daha kendiliğinden oluşumu doğruluyor gibiydi.

Ama her zaman olduğu gibi, bu sonucu da kabullenmeyen biri çıktı ortaya. İtalyan bilim insanı Lazzaro Spallanzani, Needham'ın hayvancıklarının tüpe dışardan girdiği kanısındaydı. Bu nedenle sebze suyunu ısıtıp bir deney tüpüne boşalttı; tüpü de sıkı sıkı kapattı. Kontrollü bir deney bir kez daha farklı bir sonuç vermişti: Hayvancıklar yoktu. Spallanzani kendiliğinden oluşum modelini çürüttüğünü açıkladı.

Ancak bu, Needham'ı etkilemedi. Ona göre tüpü sıkıca kapatmakla Spallanzani doğan hayvancıkların nefes almasını önlemişti. Needham'a göre Spallanzani'nin tüpünde önce kendiliğinden oluşum… Sonra da kendiliğinden boğulma oluşmuştu!

Daha sonra Fransız bilim insanı Louis Pasteur'ün aklına tüpte bulunabilecek hayvancıkların boğulmasına yol açmadan dışarıdaki hayvancıkların tüpe girmesini önleyecek çok parlak bir fikir geldi. Pasteur'ün deneyi Needham ve Spallazani'nin deneylerine benziyordu, ancak arada önemli bir fark vardı: Pasteur, sebze suyunu uzun, eğri boyunlu cam bir kaba koydu. Bu eğri boyun, havanın içeriye girmesini engellemez kimse de Pasteur'ü hayvancıkları boğmakla suçlayamazdı. Ancak kabın uzun, aşağıya doğru kıvrılan boynu, bu minicik yaratıklar için fazla dik olduğundan, onların girişini engelleyebilirdi.

Pasteur, ısıttığı bu sebze suyunu bu uzun boyunlu cam kapta bekletti. Hiçbir hayvancık ortaya çıkmadı. Sebze suyunu bekletmeyi sürdürdü. Aylarca bekletti. Yine de hiçbir hayvancık bulunamadı. Ancak eğri boyunun alt bölümünde hayvancıklar vardı! Bu deney hayvancıkların sebze suyunda kendiliğinden oluşmayıp dışardan geldiklerini kesin olarak kanıtlamış oldu.

Pasteur'ün cam kabının boyunundaki o küçük eğri bölüm, kendiliğinden oluşum için binlerce yıldır süregelen yaygın inanca ve yüzlerce yıldır süregelen tartışmaya bir son vermişti. Artık bilimciler canlı şeylerin ölü şeylerden değil, kendi türlerinden olan diğer canlı şeylerden geldikleri konusunda uzlaşmaktadırlar. Bazı hayvanlar tek başlarına yavru üretebilirler. Bir solucan ortadan bölünerek başka bir solucan üretebilir. Diğer hayvanların yavrulaması için iki birey gereklidir. Erkek bir fare, dişi bir farenin yumurtasını dölleyen spermi verir. Solucanlar ve fareler dışkıya, buğdaya veya sebze suyuna ilgi duyarlar. Ancak bu maddeler onların ana-babası değildir. Ana-babaları başka solucanlar veya farelerdir.

Öyle ise çöp kutusunda neden bu kadar kurt oluyor? Sinekler sizin attığınız yiyecek artıklarıyla kendilerine ziyafet çekerken yumurtalarını da salıverirler. Bu yumurtalardan sürünerek, çıkan kurtlar-solucanlara benzeyen sinek yavruları-ana-babaları gibi çöple beslenmeye koyulurlar. Çöplük sinekler için çok güzel bir yuvadır. Ama kuş yuvalarının kuş doğurmadığı gibi, çöplerde sinek yavrusu doğuramaz.

Buğdayla kaplı kirli gömleklerde farelerin görülmesi, çöplerde sineklerin görülmesiyle aynı nedenledir: Fareler bunları kemirmeye gelirler! Ancak kola ve pizzaların gençleri doğurmadığı gibi, kirli gömlekler ve buğday da fareleri doğurmaz.

Bir şekerlemeye üşüşmüş karıncaları veya balla kaplanmış ölü sinekler üstünde uçuşan canlı sinekleri açıklayabilir misiniz? Kuzuların kavundan çıktığı yolundaki inanışın nasıl ortaya çıktığını? Veya kazların ağaçlardan? Veya su birikintisindeki kurbağaların yağmur bulutlarından gelmesini? Yanıtlarınızı sınamak için ne tür kontrollü denemeler yapabilirsiniz?

Sebze suyunda bulunan hayvancıklara artık bakteri diyoruz. Pasteur'ün kuşkulandığı gibi bunlar Needham'ın cam kabına havadan toz parçacıklarının üstünde girdiler. Bakterilerin üremesi fazla zaman gerektirmez; bir bakteri ikiye ayrılıverir. Böylece bol besin bulunan bir yerde bir araya gelen birkaç bakteriden kısa sürede büyük bir bakteri topluluğu oluşur. Sebze suyuyla dolu bir şişe, harika bir bakteri kafeteryasıdır. Ancak sebze suyu bakteri üretmez; bakteri üreten, yalnızca bakteridir.

SORULAR
SORU 1: Yukarıdaki okuma parçasında Needham, Spallanzani ve Pasteur’un savunduğu görüşleri nelerdi? Sizce bu görüşler hangi tür bilimsel bilgiye (olgu, hipotez, bilimsel yasa, teori) örnek olabilir? Her bir bilim insanı görüşlerini desteklemek için hangi işlemleri yapmışlardır?

SORU 2: Pasteur’un deneyi neden kontrollü bir deney olarak kabul edilebilir? Sizce Pasteur görüşünü desteklemek için bu deneyi yapmak zorunda mıydı? Bilimsel çalışmalarda deney ve gözlemin işlevi ne olabilir?

SORU 3: Parçaya göre, canlıların oluşumuna ilişkin binlerce yıldır tartışma konusu olmuş iki zıt görüş nedir? Bu görüşler bilimsel bilgi türlerinden (yasa, teori, hipotez) hangisine örnek olarak gösterilebilir? Bu tartışmayı bitiren ve bilim insanları arasında uzlaşmayı sağlayan ne olmuştur?

SORU 4: Bilimsel bir bilginin(hipotez, bilimsel yasa, teori) ilgili bilim camiası arasında geçerlilik kazanması için ne gereklidir? Zamanla Pasteur’un çalışması ve sonuçları neden diğer görüşler arasından tercih edilen olmuştur? Bir bilimsel bilginin deneysel verilerle uyum düzeyi ile bilimsel bilginin ilgili bilim camiası arasında geçerlilik kazanması arasında nasıl bir ilişkiden söz edilebilir? Açıklayınız.