CABİR BİN HAYYAN

Arkadaşlar hepinize Merhaba,
Aşağıda Cuma derste konuştuğumuz Cabir Bin Hayyan ile ilgili bir parça ve beş soru var. Sizden isteğim bu parçayı dikkatli bir şekilde okuyup, bu beş soruya açık-anlaşılır-detaylı cevaplar vermeniz. Çarşamba akşam 23;59 a kadar cevaplarınızı yazmanız gerekiyor. Sorulara cevap verirken yararlandığınız kaynakları (kitap, dergi, internet adresi, vb.) en alta açık bir şekilde belirtmenizi istiyorum. En az iki arkadaşınıza yorum yazmayı unutmayın.

BİR APTALIN HATASINI DÜZELTMEYE KALKMAYIN, SİZDEN NEFRET EDECEKTİR.

BİR BİLGENİN HATASINI DÜZELTİN, SİZE MİNNETTAR KALACAKTIR.

Hepinize kolaylıklar diliyorum...

CABİR BİN HAYYAN (721-815)

Cabir Bin Hayyan 8.ve 9. yy'da  yaşamış; Kimya, Tıp, Eczacılık, Metalürji, Astronomi, Felsefe, Mantık, Fizik ve Mekanik üzerine çok büyük buluşlar yapmış Türk-İslâm alimidir. Tam ismi ‘Câbir Bin Hayyan Abdullah El-Ezdi’ olup, Batıda Al-Geber olarak tanınmıştır.

Kufe'de eczacı bir babanın çocuğu olarak doğmuştur. Abbâsi Halifesi Harun Reşid ' in sarayında yaşamış ve Vezir Yahya bin Halid el-Bermeki 'den himaye görmüştür. Emevi Veliahtı Halit Bin Yezid ve Cafer–i Sadık’tan dersler almış ve bütün müspet ilimleri öğrenmiştir. Simya’nın bir fen ilimi olmadığını görerek, tecrübeye,  analize ve matematiğe dayalı,  bugünkü Kimya’nın temellerini attı ilim öğretip, birçok öğrenci yetiştiren Cabir Bin Hayyan;  eserlerinde, yapmış olduğu ilmi ve fenni tecrübeleri en küçük ayrıntısına kadar izah etti ve yorumladı.  Kimyasal maddelerin bileşimlerini tespit etti ve açıkladı.  Kimyada kullanılabilecek bazı metodları ortaya koydu. Deneylerde kullanılabilecek aletlerin imalini,  kullanılış yollarını izah etti.  Kimyayla ilgili hassas ölçü aletleri yaptı.

Kendinden sonra gelen bilim adamları,  onu modern kimyanın kurucusu olarak kabul etmişlerdir. İslam aleminde;  Ebu Bekr Râzi,  İbn-i Sina,  Mesleme El-Macriti,  Farabi ve daha birçok bilgin onun eserleri ile yetişip, olgunlaşmışlardır. Eserleri;  asırlarca İslam medreselerinde okutuldu, endülüs vasıtası ile de batıya geçti. En önemli vasfı deneycilik olan Câbir bin Hayyân , kimya ilminin hem teorik hem de tatbiki alanda gelişmesine yardımcı olmuştur. Dünyada ilk kimya laboratuarını kuran âlim olarak tarihe geçmiştir.

Câbir, ömrünün büyük bir kısmını Irak'ın Kufe şehrinde geçirdi ve burada kimyayı bilimsel olarak sistemleştirdi. Sürekli laboratuarda çalışan Câbir, süblimleştirme, sıvılaştırma, kristalleştirme, damıtma, saflaştırma, cıvayla karıştırma, oksitleme, buharlaştırma ve filtrasyon gibi işlemleri geliştirip mükemmelleştirdi; şapı damıtmak suretiyle sülfürik asit üretti ve maddeleri gazlar, metaller ve minareler olarak sınıflandırmaya başladı. Kimyasalların özelliklerini yitirmeksizin birleşerek, gözle görülmeyen element bileşikleri oluşturması hakkında da yazdı. Tüm bunlar bugün herkesin bilebileceği bir şey gibi görünse de, bundan bin iki yüz elli yıl öncesi için Câbir, zamanının çok ilerisinde bir kişiydi.

Ampirik çalışmaya çok önem veren bu seçkin bilim insanının en önemli araştırması, asitler üzerinedir. Eski dünyada, sirkeye tadını veren asetik asitten daha güçlü bir asit bilinmemekteydi. Günümüzde kimya endüstrisinin vazgeçilmezlerinden olan sülfürik, nitrik ve nitromuriyatik asitleri keşfeden Câbir, kimyasal deney olasılıklarını önemli ölçüde artırmıştır

Câbir’in metallerin rafine edilmesi ve çelik hazırlanması konusundaki çalışmaları döküm tekniklerinin gelişmesine katkıda bulunmuştur. Kimya teorisine göre en büyük katkıları arasında metallerin yapısı konusundaki görüşleri yer almakta olup bu görüşler, çok az değişikle modern kimyanın başlangıcı sayılan 18. yüzyıla kadar ulaşmıştır.

Câbir bin Hayyân tarafından kimyayla ilgili şu yorum yapılmıştır: “Kimya ilmindeki ilk mühim husus, pratik uygulamalar yapman ve deneyler yürütmendir, zira pratik tatbikatta yahut da deneysel çalışmalarda bulunmayan kişi, ilmin en alt seviyelerine dahi erişemez. Ey oğul, deneyler yap ki ilmi elde edesin. Alimi ellerindeki maddenin bolluğu değil, deneysel yöntemlerindeki mükemmellik mesut eder.”

Maddelerin altına dönüştürülmesi (transmutasyon) için metotlar geliştirmeyi hedefleyen simya ilminin babası olarak bilinen Câbir bin Hayyân, geliştirdiği element anlayışı, denge teorisi yaklaşımı, tatbikatları, icat ettiği alet ve düzeneklerle kimyanın babası kabul edilmektedir. 

Bazı fikirleri yüzünden hayatının bir kısmını sürgün olarak yaşadı; örneğin; "Allah bize fiziki kanunlar vermiştir. Bunlarla bitki, hayvan hatta insanın benzerini yapabiliriz. Allah beşere öyle kabiliyetler bahşetmiştir ki; beşer, kâinattaki bütün sır perdelerini bununla çözmeye muktedirdir." O zamanki Basra valisi bazı siyasi ve maddi çıkarları yüzünden Cabir'in yargılanmasını sağladı. Basra baş kadısı Cabir'i yukarıdaki sözünden dolayı Allah'a şirk koştuğu ve büyücülük (Kimyacılık) yaptığı gerekçesiyle idama mahkum etti. Cabir idam edilmeyi beklerken zindandan bir arkadaşıyla kaçmayı başardı.   

Atom alanında ilk çalışmaları John Dalton‘un yaptığı, uranyumun çekirdeğinin parçalanabileceği fikrini de ilk olarak Otto Hahn’ın ortaya attığı söylense de, kimya alanında ilk laboratuar kurup çalışmalar yapan bu Türk insanı şu sözleri bin yıl önce belirtmiştir:

“Maddenin en küçük parçası olan cüz-ü la yetecezza (atom)da yoğun bir enerji vardır. Yunan bilginlerinin iddia ettiği gibi, bunun parçalanamayacağı söylenemez. O da parçalanabilir. Parçalanınca da öyle bir güç meydana gelir ki Bağdat’ın altını üstüne getirebilir. Bu Allah-u Teala’nın kudretinin bir nişanıdır.”

Galileo, Francis Bacon , Newton ve başka birçok bilgin onun eserlerinden faydalanmışlardır. Cabir kendindeki bilginin kaynağı olarak hocası İmam Cafer es-Sadık'ı gösterir. İmam Cafer' in din ilimleri yanındaki fen ilimleri ile ilgili bilgilerini Hz. Ali'nin torunu olan dedesinden ve sahabi efendilerinden aldığını belirtmiştir. Hatta Cabir'e göre bu doğa bilimleri onun hocalarına direk Hz. Muhammet tarafından verilmişti.

İslamiyet'in yayılması ve kabülünden kısa bir süre sonra bu coğrafyada (Şam-Bağat-Kufe-Basra-Horasan) çok ciddi bilimsel ilerlemeler olmuştur. Normal medeniyetlerde 500-600 yıl sürecek zaman diliminden sonra ortaya çıkacak bilim disiplinleri İslam medeniyetinde 100-200 yıl gibi çok kısa sürede gelişmiştir. Bunda Eski Yunan eserlerinin hızlıca çevrilmesinin etkisi olsa da zamanın İslam alimleri çevirdikleri Eski Yunan medeniyetindeki kitapları düzeltmişler ve üzerlerine çok fazla bilgi koymuşlardır. İslam medeniyeti dünyada en hızlı doğup gelişen bir medeniyet olmuştur. Bu hızlı gelişim sadece siyasal-coğrafik hareketliliğe değil aynı zamanda büyük bilimsel gelişmelere neden olmuştur. Bu medeniyetten kimyanın, matematiğin, botaniğin, sosyolojinin babaları diye tanımlanacak dünyanın en zeki insanları çıkmışlardır.

SORULAR

1- Bilimin gelişimi için içinde yaşayabileceği bir medeniyete ihtiyaç var mıdır? Eğer varsa bu medeniyetin özellikleri neler olmalıdır?

2- Bir bilim disiplininin oluşması için hangi süreçlerden geçmesi gerekir? Açıklayınız. Kimya disiplini için bu süreçlerin işleyişi nasıl olmuştur?

3- Bilginin kaynakları neler olabilir? Bilimsel bilginin kaynakları neler olabilir? Açıklayınız

4- Cabir bin Hayyan'ın muhteşem ilminin kaynağı ne olabilir? Cabir bu kaynağı kendisi nasıl tanımlamıştır?