Arkadaşlar Merhaba,
ÖNEMLİ HATIRLATMA; Öncelikle bu blogu vizeye kadar Cuma sabah grubunda olan arkadaşlar kullanacak, vizeden sonra Cuma öğleden sonraki grup kullanacak, ondan dolayı şimdilik
SADECE sabah grubu yorum yazsın.

Aşağıda Cuma derste konuştuğumuz Arşimet ile ilgili kısa bir hikaye ve beş soru var. Sizden isteğim bu hikayeyi dikkatli bir şekilde okuyup, bu beş soruya açık-anlaşılır-detaylı cevaplar vermeniz. Çarşamba akşam 21;00 a kadar cevaplarınızı yazmanız gerekiyor. Sorulara cevap verirken yararlandığınız kaynakları (kitap, dergi, internet adresi, vb.) en alta açık bir şekilde belirtmenizi istiyorum. Hepinize kolaylıklar diliyorum...

ARCHIMEDES (ARŞİMET)

Buldum buldum diyerek sokakta çıplak koşan Arşimet neyi bulmuştu? Neyin coşkusu içindeydi? Bu soruyu yanıtlamaya geçmeden kısaca Arşimet’i ve yaşadığı dönemi tanıyalım.

Grek kökenli bir aileden gelen Arşimet, Sicilya’nın Siraküz kentinde doğdu. Babası tanınmış bir astronomdu. Öğrenimini, dönemin bilim merkezi olan İskenderiye’de tamamladı; Euclid (Öklid) geometrisi onu neredeyse büyülemişti. Siraküz’e döndükten sonra tüm yaşamını matematik ve bilimsel çalışmalara verdi.

Arşimet’in dikkat çeken bir özelliği çok yanlı bir araştırmacı olmasıydı: ilgi alanı kuramsal matematikten uygulamalı fizik ve savaş mühendisliğine uzanan çeşitli alanları kapsıyordu. Bilimsel kişiliğinde göz alıcı teknisyen becerisiyle üstün matematik yeteneğinin birleştiğini görmekteyiz. Ama ilgi odağında öncelikle koni kesitleri, hidrostatik ve dengeye ilişkin kuramsal sorunlar yer alıyordu. Problem çözme büyük tutkusuydu. Söylentiye göre, kumsalda bir geometri problemi üzerinde uğraşırken kendisine yaklaşan Romalı askerin farkına varmaz, saldırıya uğrayarak yaşamını yitirir.

Sorumuza dönelim: Arşimet neyin heyecanıyla kendini sokağa atmıştı? Ayrıntıya girmeden yanıtı bir cümlede verelim: fizikte şimdi Arşimet ilkesi diye bilinen doğa yasasını bulmanın heyecanıyla!

Hikâyeyi hemen herkes bilir: Siraküz’ün despot kralı Hiero, ölümsüz tanrılar tapınağına konmak üzere kentin tanınmış kuyumcusuna som altından bir taç yapması emrini verir. Kuyumcu, kralın sağladığı altın ağırlığındaki tacı zamanında tamamlar, teslim eder. Ne var ki kimi söylentiler kralı, tacın yapısına gümüş karıştırıldığı kuşkusuna düşürür. Kral gerçeği öğrenmek ister.

Daha o zaman her maddenin kendine özgü bir ağırlığı olduğu, örneğin bir altın parçasının aynı büyüklükteki (aynı hacimdeki) gümüş parçasından daha ağır çektiği biliniyordu. Ne var ki, kralın aynı biçim ve büyüklükte saf altından başka tacı yoktu ki, ağırlık mukayesesi yapılabilsin. Bilinen tek seçenek tacı eritip küp biçiminde dökmek, aynı büyüklükteki küp altınla terazide tartmaktı. Ama bu çözüm uzun emek ve ince bir işçilikle işlenmiş tacı yok etmek demekti. Sorun tacı bozmaksızın kullanılan altın miktarını belirleyebilmekti. Buyurgan kral çaresizdi; ama aptal değildi. Sonunda bilime başvurma gereğini anlar, sorunun çözümünü Arşimet’ten ister.

Hikâyede, Arşimet’in çözüm arayışında düşünsel (zihinsel) düzeyde nasıl bir uğraş verdiğinden söz edilmiyor: sadece banyo küvetine ayak attığında çözümün bir anda aklına nasıl geldiği vurgulanıyor. Arşimet küvete ayak atınca su düzeyinin yükseldiğini fark eder, oturunca suyun taştığını görür ve hemen suya daldırılan bir nesnenin hacminin, yapısal biçimi ne olursa olsun taşırdığı suyun hacmi ile belirlenebileceğini anlar. Öyle ise yapacağı şey basitti: Suyla dolu bir kaba tacı daldırmak, hacmi taşan suyun hacmine denk altın parçasıyla tacı tartmak! Deney tacın saf altından olmadığını ortaya çıkarır; kurnaz kuyumcu suçunu yaşamıyla öder sonunda.

[Bilimin Öncüleri,( TÜBİTAK yayınları, 2001); Mahmut POLAT (Doktora tezi, 2011)]

 

SORU 1: Olaylarla ve olgular ile ilgili gözlemler ve deneysel veriler toplanırken bilim insanlarını genel olarak ne(ler) yönlendirir? Problemin çözümü sürecinde hangi olgusal gözlem Arşimet’i sonuca ulaştırmıştır? Bu hikâyeye konu olan olgu nedir, olay nedir?

SORU 2: Karşılaştığı bu olguyla/olayla daha önce belki başka bilim insanları da karşılaşmıştı. Aynı bilgilere ve gözlemlere onlar da sahip idiler fakat bu ilişkiyi kuramadılar. Peki, Arşimet aralarında ilk bakışta herhangi bir ilişki olmayan iki olguyu bir hipotez içerisinde nasıl buluşturmuş olabilir?

SORU 3: Bir önceki soruya verdiğiniz cevaptan hareketle sizce bilim daha çok prosedürel (belli bilgi, işlem ve süreç gerektiren) midir? Yoksa yaratıcı (bilim insanlarının hayal gücü, sezgisi, yaratıcılık gibi özelliklerine dayanan) yönü daha mı ağır basar? Parçadan örnek durumlarla cevabınızı kısaca açıklayınız.

SORU 4: Parçaya göre Arşimet problemin çözümü için bilimi ve ürettiği teorileri kullanmıştır. Ancak sonuçta kurnaz kuyumcu bunu canıyla ödemiştir. Size göre, bu olayla ilgili olarak, bilimsel bilgilerin bazı sonuçları kötü durumlara yol açıyorsa bu bilgilere kötü ya da iyi gibi değerlendirmeler de bulunulabilir mi? Kısaca açıklayınız.

SORU 5: Genelde tüm bilim insanları ve özelde Arşimet için söylenecek olursa hangi özellikler bilim insanlarının toplumdaki diğer insanlardan farklı düşünmelerini ve bilimsel ürünler ortaya koymalarını sağlar?